Hướng dẫn khử trùng và bảo quản dụng cụ phẫu thuật nha khoa

Việc khử trùng và bảo quản dụng cụ phẫu thuật nha khoa là bước quan trọng hàng đầu để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân và nhân viên y tế. Quy trình đúng chuẩn sẽ loại bỏ vi khuẩn, virus và các mầm bệnh nguy hiểm, giúp duy trì tuổi thọ của dụng cụ nha khoa. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ hướng dẫn chi tiết các bước phân loại, làm sạch, khử trùng và bảo quản dụng cụ, dựa trên tiêu chuẩn và kinh nghiệm thực tiễn trong ngành nha khoa, giúp phòng khám vận hành an toàn, hiệu quả và đáng tin cậy.

Mục Lục

Phân loại dụng cụ phẫu thuật nha khoa

Trước khi đi vào cách khử trùng và bảo quản, điều quan trọng là phân loại các dụng cụ nha khoa theo nguy cơ lây nhiễm, vì cách xử lý sẽ phụ thuộc vào loại dụng cụ.

Critical (dụng cụ nguy cơ cao): Đây là nhóm dụng cụ tiếp xúc với mô mềm, xương hoặc xuyên qua mô – ví dụ như forceps nhổ răng, dao mổ, mũi khoan phẫu thuật, mảnh xương, scaler nha chu… Chúng có nguy cơ cao truyền bệnh, vì vậy luôn phải khử trùng bằng nhiệt (heat sterilization) sau mỗi lần sử dụng.
Semicritical (bán nguy cơ): Những dụng cụ chỉ tiếp xúc với màng nhầy hoặc da không lành (ví dụ: gương miệng, khay lấy dấu, một số đầu máy nha khoa).
Non‑critical (nguy cơ thấp): Là các vật dụng chỉ tiếp xúc với da nguyên vẹn (ví dụ: phần bên ngoài của đầu X‑quang, chuôi dụng cụ, tay cầm). Những dụng cụ này có thể được xử lý bằng cách lau sạch hoặc khử khuẩn bằng dung dịch EPA–đăng ký với mức trung bình (intermediate-level disinfectant) nếu bị dơ bẩn.

Nguyên tắc khử trùng và vô trùng

Để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân và nhân viên, quá trình khử trùng phải tuân thủ các nguyên tắc và quy định nghiêm ngặt:

Tuân thủ hướng dẫn của nhà sản xuất:

Mỗi thiết bị nha khoa có thể có những yêu cầu riêng về nhiệt độ, thời gian, áp suất. CDC khuyến nghị luôn làm theo hướng dẫn của nhà sản xuất khi xử lý lại dụng cụ. Nếu không theo đúng IFU, có thể dẫn đến thất bại trong quá trình khử trùng hoặc làm hỏng dụng cụ.

Khử trùng theo trình tự đúng:

Bắt đầu bằng làm sạch (loại bỏ dịch cơ thể, máu, mảnh vụn) vì nếu không loại bỏ sạch các vật chất hữu cơ, quá trình khử trùng hoặc vô trùng có thể bị thất bại. Sau khi làm sạch, tiến hành đóng gói (wrapping) hoặc đặt vào khay, sau đó mới khử trùng (ví dụ dùng autoclave).

Đọc thêm: Các thương hiệu dụng cụ nha khoa uy tín tại Việt Nam

Giám sát quy trình khử trùng (monitoring):

Sử dụng kết hợp cơ học, hóa học và sinh học (biological indicators) để đảm bảo rằng chu trình khử trùng thực sự đạt điều kiện cần thiết. Đặc biệt, sử dụng test bào tử vi sinh (spore test) ít nhất hàng tuần để kiểm tra hiệu quả của autoclave. Nếu test bào tử dương (sterilizer thất bại), cần dừng sử dụng, xác định lỗi, khắc phục và chạy lại chu trình sau khi đã điều chỉnh.

Lưu trữ vô trùng sau khi khử trùng:

Sau khi vô trùng, dụng cụ nên được lưu trữ trong tủ kín hoặc hộp đóng nắp để tránh nhiễm lại. Kiểm tra bao bì trước khi sử dụng: nếu bao bị ướt, rách, hoặc thủng, cần xử lý lại (làm sạch + khử trùng lại). Tránh lưu trữ dụng cụ không bọc (unwrapped) vì nguy cơ nhiễm khuẩn cao.

Ngăn chặn việc sử dụng “flash sterilization” thường xuyên:

“Flash sterilization” (vô trùng nhanh, không bọc) chỉ nên dùng khi thực sự cần gấp, không nên dùng như phương án tiết kiệm thời gian hoặc chi phí. Khi dùng chu trình “unwrapped”, nên dùng chỉ thị hóa học (chemical indicators) bên trong và bên ngoài gói, và theo dõi nhiệt độ, áp suất trong cả chu trình.

Trang bị bảo hộ cá nhân (PPE):

Nhân viên xử lý dụng cụ cần đeo găng chịu đâm xuyên (puncture-resistant utility gloves), khẩu trang, kính hoặc tấm che mặt, áo choàng để tránh tiếp xúc với dịch bẩn. Ngoài ra, phải có đào tạo bài bản cho nhân viên phụ trách quy trình tái xử lý dụng cụ.

Quy trình khử trùng và vô trùng

Dưới đây là quy trình chi tiết từng bước, từ khi dụng cụ vừa sử dụng xong đến khi được lưu trữ vô trùng.

Thu gom dụng cụ (Receiving):

Ngay sau khi phẫu thuật kết thúc, các dụng cụ bẩn phải được thu gom, phân loại. Nếu không thể xử lý ngay, đặt dụng cụ vào dung dịch “holding solution” để tránh vật liệu bệnh nhân khô lại.

Làm sạch (Cleaning):

Dùng máy siêu âm (ultrasonic cleaner) hoặc máy rửa-dung-cụ (washer-disinfector) vì hiệu quả cao, giảm tiếp xúc với vật sắc nhọn. Nếu làm tay: sử dụng bàn chải dài, găng tay chịu đâm, tránh chạm trực tiếp tay vào phần sắc nhọn. Sau khi làm sạch, phải rửa kỹ với nước để loại bỏ hóa chất tẩy rửa hoặc enzyme rồi để khô.

Kiểm tra trước khi đóng gói (Inspection):

Khi dụng cụ đã khô, kiểm tra xem có vết gỉ, vết nứt, hỏng hóc không. Loại bỏ hoặc sửa chữa dụng cụ có khiếm khuyết trước khi tiếp tục xử lý. Sau khi kiểm tra, đặt vào khay hoặc đóng gói (wrapping) bằng vật liệu phù hợp: gói giấy–nhựa (peel pouches), khay lỗ, cassette perforated, vải không dệt, vải dệt… vật liệu phải phù hợp với loại khử trùng được dùng.

Tìm hiểu dụng cụ phẫu thuật tại N.K.Luck

Khử trùng (Sterilization):

Tùy loại thiết bị mà chọn phương pháp phù hợp:

Phương pháp	Mô tả	Ưu điểm & giới hạn
Autoclave (hơi nước dưới áp suất)	Phổ biến nhất trong nha khoa.	Hiệu quả cao, đáng tin cậy. Nhưng nếu đóng gói hoặc tải không đúng cách, hơi có thể không thâm nhập tốt.
Dry heat (nhiệt khô)	Cho dụng cụ chịu nhiệt nhưng không ưa ẩm.	Không gây gỉ, nhưng cần nhiệt cao và thời gian dài.
Chemical vapor	Ví dụ sử dụng formaldehyd hoặc các hóa chất tương tự.	Thích hợp cho dụng cụ nhạy nhiệt, nhưng mùi, hóa chất độc hại – cần xử lý cẩn thận.

Giám sát hiệu quả (Monitoring):

Cơ học kiểm tra áp suất, nhiệt độ, thời gian từ đồng hồ, màn hình hoặc bản in của máy. Làm cho mỗi chu trình có hồ sơ (log) và lưu ghi chép. Hóa học sử dụng chỉ thị hóa học (ví dụ: dải thay đổi màu) trong mỗi gói để xác nhận rằng điều kiện khử trùng đã thâm nhập. Sinh học (Biological indicator) dùng test bào tử (spore test) – vi sinh vật rất kháng – ít nhất mỗi tuần để kiểm chứng hiệu quả thực sự của autoclave.

Xử lý sau khử trùng:

Khi lấy dụng cụ sau khi khử trùng xong, xử lý bằng găng tay sạch (không bẩn) để tránh nhiễm lại. Đánh dấu mỗi gói đã khử trùng (liệt kê ngày, chu kỳ, máy, số lô, nếu có) để dễ truy vết khi có sự cố.

Kiểm tra và bảo quản sau vô trùng

Một khi dụng cụ đã được vô trùng, việc kiểm soát chất lượng và bảo quản là rất quan trọng để đảm bảo dụng cụ vẫn giữ trạng thái vô trùng cho đến khi sử dụng tiếp:

Lưu trữ (Storage):

Dụng cụ đã vô trùng nên được cất trong tủ kín, hộp đóng, tránh nơi ẩm ướt như gần bồn rửa.

Nên áp dụng quyền lưu trữ theo sự kiện (event‑related shelf life): nghĩa là gói vô trùng giữ vô trùng cho đến khi có “sự kiện” gây hỏng (bao rách, ướt, thủng…), chứ không cần hết hạn theo ngày cố định. CDC cho biết cách tiếp cận này công nhận rằng nếu gói không bị tổn thương, nó có thể vô trùng vô hạn.

Nếu áp dụng cách “date-related” (theo ngày), dùng nguyên tắc “first in, first out” (FIFO) để sử dụng trước gói cũ hơn.

Kiểm tra trước khi sử dụng:

Trước khi mở gói vô trùng, nhân viên nên kiểm tra bao bì: nếu phát hiện ẩm, rách, thủng, đổi màu chỉ báo – tuyệt đối không dùng, mà cần xử lý lại: làm sạch + khử trùng lại.

Khi mở, mở cách cẩn thận để tránh nhiễm chéo: mở phần không vô trùng trước, tránh chạm phần vô trùng trực tiếp vào bề mặt không vô trùng.

Ghi chép và theo dõi:

Lưu trữ hồ sơ khử trùng: ghi nhật ký chu kỳ, sử dụng chỉ thị, kết quả giám sát (mechanical, chemical, biological). Đây là phần quan trọng của chương trình kiểm soát nhiễm trùng.

Nếu phát hiện bất thường (test bào tử dương, chỉ thị hóa học không đổi màu, bao bì bị hỏng…), cần truy tìm nguyên nhân, điều chỉnh quy trình và khử trùng lại.

Bảo trì dụng cụ:

Các dụng cụ như tay khoan (handpieces) cần được bôi trơn theo hướng dẫn của nhà sản xuất sau khi làm sạch, trước khi khử trùng, để đảm bảo hiệu suất và tuổi thọ. CDC khuyến nghị tuân theo IFU, không dùng phương pháp ngâm hóa chất thay cho nhiệt khử trùng khi không được phép.

Ngoài ra, kiểm tra thường xuyên tình trạng khay, khung, rổ (baskets), gói vô trùng để xem có hỏng, mòn hay ăn mòn không.

Kết luận

Khử trùng và bảo quản dụng cụ phẫu thuật nha khoa là một phần thiết yếu trong kiểm soát nhiễm trùng, bảo vệ cả bệnh nhân và nhân viên nha khoa. Thực hiện đúng các nguyên tắc vô trùng, tuân thủ hướng dẫn của nhà sản xuất, cũng như giám sát chặt chẽ thông qua chỉ thị cơ học, hóa học và sinh học là rất quan trọng. Việc duy trì một hệ thống ghi chép, kiểm tra định kỳ, bảo quản đúng cách sau khi vô trùng sẽ góp phần nâng cao an toàn và hiệu quả trong môi trường nha khoa. Dù có chi phí và thách thức ban đầu, đầu tư vào quy trình nghiêm ngặt luôn là lựa chọn bền vững, giúp xây dựng uy tín phòng khám và giảm thiểu rủi ro y tế.

Để đảm bảo quy trình khử trùng và bảo quản dụng cụ phẫu thuật nha khoa được thực hiện hiệu quả, việc lựa chọn Công ty vật tư nha khoa uy tín là rất quan trọng. Các đơn vị cung cấp vật tư chất lượng cao không chỉ cung cấp dụng cụ đáp ứng tiêu chuẩn y tế mà còn hỗ trợ tư vấn về quy trình vô trùng, bảo quản và sử dụng an toàn. Hợp tác với nhà cung cấp đáng tin cậy giúp phòng khám giảm rủi ro nhiễm khuẩn và đảm bảo an toàn tối đa cho cả bệnh nhân và nhân viên nha khoa.